سایت فدائی، ارگان رسمی سازمان اتحاد فدائیان کمونیست
مالیخولیای چپ؛ آشتی با شکست، بازسازی امید – معرفی کتاب
کتاب مالیخولیای چپ ( مارکسیسم تاریخ و خاطره ) اثر انزو تراورسو ترجمه مهرداد رحیمی مقدم ناشر کتاب مان
انزو تراورسو، تاریخ‌نگار و نظریه‌پرداز سیاسی فرانسوی‌ـ‌ایتالیایی، از شناخته‌شده‌ترین متفکران معاصر در حوزه‌ی تاریخ ایده‌ها، مارکسیسم، و سیاست‌های حافظه است. آثار او عمدتاً بر تلاقی میان اندیشه‌ی چپ، تجربه‌ی شکست‌های تاریخی، و بازاندیشی در باب مدرنیته و خشونت تمرکز دارد. مالیخولیای چپ یکی از مهم‌ترین آثار او در دهه‌ی اخیر است .
این کتاب تأملی ژرف است بر تجربه‌ی شکست‌های تاریخی جنبش‌های چپ در قرن بیستم؛ از انقلاب‌های سرکوب‌شده تا آرمان‌شهرهای فروپاشیده، از رفقای تیرباران‌شده تا لحظات کوتاهِ برادری و همبستگی که تنها در حافظه‌ها باقی مانده‌اند. تراورسو در این اثر، از مالیخولیا نه به عنوان اختلالی روانی، بلکه به مثابه بخشی از ساختار احساسی چپ یاد می‌کند؛ ساختاری که از خلال خاطره، سوگواری، و رنج، امکان بازسازی امید را فراهم می‌سازد.
در بخشی از کتاب می‌خوانیم:
«مالیخولیا همیشه بخشی از چپ بوده است. این مالیخولیا همواره شکستِ جنبش‌های جمعی و فروپاشیِ امید به انقلاب را ردگیری کرده است. چنین مالیخولیایی به معنای ماتم برای رفیقانِ از دست‌رفته و به‌خاطرآوردنِ لحظاتِ شادی‌بخش و برادرانه‌یِ تحولِ اجتماعی از طریق کنش جمعی است. ما به این مالیخولیا که نیرویش را از خاطره می‌گیرد نیاز داریم.»
تراورسو با وام‌گیری از مفهوم ساختار احساس (Structure of Feeling) که نخستین‌بار توسط ریموند ویلیامز مطرح شد، مالیخولیا را در بطن تجربه‌ی زیسته‌ی چپ جای می‌دهد. در نگاه او، تجربه‌ی شکست نه تنها یک یادمان تاریخی، بلکه منبعی برای بازاندیشی است؛ یک سوگواری فعال که از خلال آن، تاریخ جنبش‌های شکست‌خورده به منبعی برای رستگاری آینده بدل می‌شود.
او تأکید می‌کند که این مالیخولیا نباید با انفعال و تسلیم اشتباه گرفته شود. برعکس، کارکرد آن دقیقاً در پیوند زدن گذشته و آینده است:
«مالیخولیا بعد از هر شکستِ تاریخی، فرایند ماتم را با خاطره شارژ می‌کند و چشم‌انداز جدیدی ایجاد می‌کند… مالیخولیایِ ما، نه درمانده است، و نه تسلیم‌پذیر؛ بلکه بنیادی برای امید، و نبردی است مالامال از خاطره: خاطره به‌مثابه‌یِ آگاهی از رسالت‌مان برای پینه‌دوزیِ (والتر بنیامین می‌گفت رستگاریِ) جهان.»
تراورسو با رد تاریخ‌نگاری رسمی که تنها بر موفقیت‌ها تمرکز دارد، به بازخوانی تاریخی دعوت می‌کند که صداهای خاموش را، خاطرات سرکوب‌شده را، و پیکرهای فراموش‌شده را دوباره به صحنه می‌آورد. او از “شرط‌بندی مالیخولیایی” مارکسیسم سخن می‌گوید؛ شرط‌بندی‌ای که پس از انبوهی از فاجعه‌ها، همچنان به امکان رستگاری و دگرگونی اجتماعی باور دارد. این باور، نه از سر ساده‌لوحی، بلکه از دل وفاداری عاطفی و عقلانی به قربانیان تاریخ برمی‌خیزد؛ به کسانی که شکست خوردند، اما در حافظه‌ی جمعی جاودانه شدند.
این کتاب برای کسانی که به ضرورت بازاندیشی در سنت چپ، تجربه‌ی تاریخی شکست، و بازیابی ریشه‌های امید می‌اندیشند، اثری کلیدی و الهام‌بخش است.