سایت فدائی، ارگان رسمی سازمان اتحاد فدائیان کمونیست
آموزش محیط زیست به کودکان: ترویج عشق به طبیعت و تعهد به حفاظت از آن
در دنیای امروز که با چالش‌های محیط زیستی فزاینده‌ای روبرو هستیم، آموزش کودکان در زمینه حفاظت از محیط زیست از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. کودکان، به عنوان نسل آینده، نه تنها نقش کلیدی در حفظ و نگهداری از سیاره زمین ایفا می‌کنند، بلکه توانایی آن را دارند که به عنوان کنشگران فعال در زمینه محیط زیست عمل کنند. آموزش محیط زیست به کودکان، اگر به درستی طراحی شود، می‌تواند آن‌ها را به افرادی مسئولیت‌پذیر و متعهد در قبال محیط زیست تبدیل کند. اما این آموزش‌ها نباید صرفاً به انتقال مفاهیم نظری محدود شود؛ بلکه باید کودکان را به عنوان مشارکت‌کنندگان فعال در فرآیند یادگیری و تجربه محیط زیست در نظر بگیرد. کودکان باید فرصت داشته باشند تا از طریق تجربه مستقیم، کشف، پرسشگری و مشارکت در فعالیت‌های عملی، مفاهیم محیط زیستی را درک کنند و در حل مسائل زیست‌محیطی نقش ایفا کنند.
سرمایه‌داری، به عنوان یک نظام اقتصادی مبتنی بر سودآوری و رشد تصاعدیِ ویرانگر، نقش بسزایی در تخریب محیط زیست ایفا کرده است. این نظام با تشویق به مصرف‌گرایی و تولید بی‌حد و مرز، منجر به استثمار منابع طبیعی، آلودگی محیط زیست و تخریب اکوسیستم‌ها شده است. برای مقابله با این بحران‌ها، لازم است که کودکان را نه تنها با مفاهیم پایه‌ای محیط زیست، بلکه با رویکردی انتقادی نسبت به نظام‌های اقتصادی و اجتماعی که به تخریب محیط زیست دامن می‌زنند، آشنا کنیم. این رویکرد باید به گونه‌ای طراحی شود که کودکان را به عنوان کنشگران فعال در فرآیند یادگیری و تغییر در نظر بگیرد. کودکان باید فرصت داشته باشند تا از طریق تجربه مستقیم و مشارکت در فعالیت‌های عملی، تأثیرات مخرب ساختارهای اقتصادی را بر محیط زیست درک کنند و راه‌حل‌هایی برای مقابله با این تأثیرات ارائه دهند.
در این باره یکی از مفاهیم کلیدی در آموزش محیط زیست، نقد مصرف‌گرایی است. کودکان باید یاد بگیرند که مصرف بی‌رویه و تجمل‌گرایی، تأثیرات مخربی بر محیط زیست دارد. اما این آموزش‌ها نباید صرفاً به صورت نظری ارائه شود؛ بلکه باید کودکان را به عنوان مشارکت‌کنندگان فعال در فرآیند یادگیری در نظر بگیرد. برای مثال، معلمان می‌توانند پروژه‌هایی را طراحی کنند که در آن کودکان از طریق بازیافت، استفاده مجدد از وسایل و کاهش مصرف، تأثیرات مثبت رفتارهای پایدار را تجربه کنند. کودکان می‌توانند با ساخت وسایل جدید از مواد بازیافتی، ارزش منابع طبیعی را درک کنند و یاد بگیرند که چگونه می‌توان از مصرف بی‌رویه جلوگیری کرد. این فعالیت‌ها نه تنها مفاهیم محیط زیستی را به کودکان می‌آموزد، بلکه آن‌ها را به عنوان کنشگران فعال در فرآیند یادگیری و تغییر در نظر می‌گیرد.
یکی از مسائل مهمی که کودکان و به خصوص کودکان فرودست با آن روبرو هستند، بی‌عدالتی محیط زیستی است. کودکان باید بدانند که همه افراد، حق دسترسی به محیط زیست سالم را دارند و هیچ کس نباید به دلیل ثروت یا قدرت، از این حق محروم شود. معلمان می‌توانند از کودکان بخواهند که در مورد تأثیرات نابرابر بحران‌های محیط زیستی بر جوامع مختلف تحقیق کنند و یافته‌های خود را با همکلاسی‌های خود به اشتراک بگذارند. کودکان می‌توانند با مشارکت در فعالیت‌های عملی مانند کمک به جوامع آسیب‌پذیر در برابر بلایای طبیعی یا حمایت از حقوق محیط زیستی آن‌ها، مفهوم عدالت محیط زیستی را درک کنند و در حل مسائل محیط زیستی نقش ایفا کنند.
همبستگی جهانی نیز مفهومی کلیدی در آموزش محیط زیستی به کودکان است. کودکان باید بدانند که بحران‌های محیط زیستی، مشکلاتی جهانی هستند و برای حل آن‌ها، نیاز به همکاری و همبستگی بین همه کشورها وجود دارد. معلمان می‌توانند از کودکان بخواهند که در مورد تأثیرات تغییرات آب و هوایی و آلودگی محیط زیست بر زندگی مردم و طبقات و اقشار و گروه‌های مختلف در سراسر جهان تحقیق کنند و یافته‌های خود را با همکلاسی‌های خود به اشتراک بگذارند. همچنین کودکان می‌توانند با مشارکت در فعالیت‌های عملی مانند کاشت درختان، پاکسازی محیط زیست و حمایت از حقوق محیط زیستی جوامع آسیب‌پذیر، مفهوم همبستگی جهانی را درک کنند و در حل مسائل محیط زیستی نقش ایفا کنند.
معلمان نیز به عنوان الگوهای رفتاری، نقش مهمی در آموزش محیط زیست به کودکان دارند. آن‌ها باید رفتارهای پایدار را در زندگی روزمره خود اتخاذ کنند و کودکان را تشویق کنند که از آن‌ها الگو بگیرند. برای مثال، معلمان می‌توانند با استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی، کاهش مصرف پلاستیک و صرفه‌جویی در مصرف انرژی، الگوی مناسبی برای کودکان باشند. از طرفی هم کودکان باید فرصت داشته باشند تا در مورد رفتارهای پایدار معلمان خود سؤال بپرسند و در مورد راه‌حل‌های ممکن برای کاهش تأثیرات محیط زیستی بحث کنند.
با آموزش انتقادی محیط زیست به کودکان، می‌توانیم امیدوار باشیم که آینده‌ای روشن و پایدار را برای سیاره زمین رقم بزنیم.