سایت فدائی، ارگان رسمی سازمان اتحاد فدائیان کمونیست
با توجه به آمار ارائه‌شده، ترکیه همچنان دارای بیشترین تعداد پناهندگان و پناهجویان در سراسر جهان است، پناهندگان و پناه‌جویانی که به‌دلیل فعالیت سیاسی، درگیری، تعقیب، خشونت و آزار و اذیت و یا مشکلات و معضلات اقتصادی و معیشتی آواره شده‌اند به رکورد بی سابقه‌ای رسیده است. ترکیه در حال حاضر میزبان حدود ۳/۶ میلیون پناه‌جو اهل سوریه ثبت نام شده و نزدیک به ۳۲۰۰۰۰ پناه‌جو از دیگر ملیت‌های مختلف است. در بحث پیش رو مروری خواهیم داشت بر وضعیت پناهندگان و پناهجویان در ترکیه در سال ۲۰۲۴.
وضعیت پناهندگان و پناهجویان در ترکیه و سیاست کلی دولت این کشور در قبال این قضیه!
ترکیه یکی از طرفین کنوانسیون ۱۹۵۱ پناهندگان سازمان ملل متحد و پروتکل ۱۹۶۷ است و محدودیت جغرافیایی کنوانسیون ۱۹۵۱ را حفظ کرده است، بنابراین اسکان مجدد در کشور ثالث را به‌عنوان ترجیح داده شده‌ترین راه حل بادوام برای پناهندگانی که به‌دلیل حوادث خارج از اروپا آمده‌اند، حفظ می‌کند. اما از طرفی توافق بعد از سال ۲۰۱۵ با اتحادیه اروپا و ایجاد یک سیستم ملی پناهندگی و در ظاهر در انطباق با استانداردهای بین‌المللی ناقض تعهدات و کنوانسیون‌های بین‌المللی مورد قبول از جانب ترکیه است. در آوریل ۲۰۱۳ اولین قانون پناهندگی ترکیه، قانون خارجیان و حمایت بین‌المللی، توسط پارلمان این کشور تصویب شد و در ۱۱ آوریل ۲۰۱۴ لازم‌الاجرا شد. این قانون ستون‌های اصلی سیستم ملی پناهندگی ترکیه را تعیین می‌کند و مدیریت مهاجرت را ایجاد می‌کند. مدیریت مهاجرت (PMM) به‌عنوان نهاد اصلی مسئول سیاست گذاری و رسیدگی به کلیه امور پناهندگان و خارجی‌ها در ترکیه شناخته می‌شود. ترکیه همچنین مقررات حفاظت موقت را در ۲۲ اکتبر ۲۰۱۴ تصویب کرد که حقوق و تعهدات را به همراه فرآیندهایی برای پناهجویان و اعطای حمایت موقت تعیین می‌کند. در دهه گذشته، هجوم پناهندگان و مهاجران از کشورهای جنگ زده همسایه کشور ترکیه را متحول کرده است. امروزه ترکیه میزبان بیش از ۶ میلیون پناهنده و مهاجر است که بیش از هر کشور دیگری است. البته قبول چنین حجمی از پناهجویان و پناهندگان از جانب دولت ترکیه ناشی از توافقات علنی و همچنین پشت پرده دولت این کشور با اتحادیه اروپا بخصوص بعد از سال ۲۰۱۵ است. که از هر جهت در خدمت سیاستهای دولت این کشور در عرصه داخلی و خارجی می‌باشد. چرا که به قول معروف هیچ گربه‌ای محض رضای خدا موش نخواهد گرفت. سیاستهای دولت ترکیه بخصوص بعد از سال ۲۰۱۵ و بدنبال توافقات و امتیازدهی اتحادیه اروپا به ترکیه و یونان برای بستن مرزها بر روی پناهندگان و پناهجویان نشاندهنده این واقعیت است که دولت ترکیه از سیل پناهجویان و پناهندگان ساکن این کشور کاملا استفاده ابزای می‌کند و درعرصه سیاست خارجی و روابط با اروپا به‌عنوان وسیله باج خواه‌ی مورد استفاده قرار می‌دهد. نگاهی به رویداد تهدید اروپا به و باز کردن مرز در سال ۲۰۲۱ هیچ شک و شبهه‌ای در این مورد باقی نخواهد گذاشت که در حال حاضر وجود پناهجویان و پناهندگان در ترکیه از هر نظر به سود دولت این کشور است.
تعداد پناهندگان ایرانی در ترکیه
بر اساس گزارش کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان (UNHCR) تعداد پناهجویان ایرانی در ترکیه تا پایان سال ۲۰۲۳ حداقل ۲۴۳۰۰ نفر است. تخمین زده می‌شود که حدود ۶۷۰۰۰ شهروند ایرانی در ترکیه زندگی می‌کنند که طبق گزارش‌ها، تعداد آنها در سال‌های اخیر افزایش یافته است و آمار فوق. ارائه شده تنها شامل اتباع ایرانی می‌شود که ورود آنها به داخل ترکیه ثبت شده‌است. باید در نظر گرفت که تعداد زیادی که آمار آنها در دست نیست به قصد خروج از ترکیه از راه‌های غیر قانونی وارد خاک این کشور شده و قصد خروج غیر قانونی از این کشور به‌سوی اروپا را دارند. زیرا اکثریت این ایرانی‌ها به‌دلیل مشکلات اقتصادی – اجتماعی از کشور خود خارج‌شده‌اند و برخی هم با خرید ملک و خانه در ترکیه شهروندی این کشور را دریافت کرده‌اند. بیشترین گروه پناهندگان در ترکیه را تا زمان جنگ سوریه، ایرانی‌ها تشکیل می‌دادند. اما اکنون آمار سوری‌ها و اتباع افغانستان به‌مراتب بیشتر از پناهندگان و پناهجویان ایرانی است. بنابر این نتیجه خواهیم گرفت که هیچ‌کدام از آمارهای ارائه شده چه از جانب سازمان ملل و چه از جانب دولت ترکیه در مورد تعداد دقیق پناهندگان و پناهجویان ساکن ترکیه واقعی و قابل استناد نیست.
پناهندگی به ترکیه و کمیساریای عالی پناهندگان UNHCR
کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد (UNHCR) مراحل ثبت و تعیین وضعیت پناهندگی را در ترکیه تا تاریخ ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۸ انجام می‌داد. از این تاریخ به‌بعد ریاست مدیریت مهاجرت (PMM) به‌عنوان مرجع ملی که توسط قانون اتباع خارجی و حمایت بین المللی به آن سپرده شده‌است، مسئول ثبت و رسیدگی به درخواست‌های حمایت بین المللی است. بنا به گفته کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل (UNHCR) که در وب سایت رسمی این سازمان درج‌شده، سازمان ملل از PMM در طول فرآیند تشکیل، ثبت نام متقاضیان حفاظت بین المللی و پناهندگی و فرآیندهای ارجاع پشتیبانی می‌کند. از تاریخ ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۸، UNHCR ثبت نام و ارجاع متقاضیان خارجی مایل به درخواست حمایت بین المللی در ترکیه و پناهندگی را متوقف کرد. و بنا به اعلام رسمی سازمان ملل، متقاضیان حفاظت بین المللی که نام آنها در دفاتر کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان ثبت شده و یا کسانی که دارای وضعیت اضطراری که به‌عنوان پناهنده حمایت موقت شناخته می‌شوند یعنی کسانی که در دفاتر اداره مهاجرت ترکیه ثبت نام شده‌اند و تحت پوشش سازمان ملل نیستند، باید آدرس خود را در PDMM استان خود ثبت و به‌روزرسانی کنند.
حقوق کار در ترکیه برای پناهندگان و پناهجویان
پناهندگان و پناهجویان در ترکیه حق کار در این کشور را ندارند مگر اینکه اجازه کار دریافت کنند. دریافت اجازه کار منوط به پرداخت حق بیمه است و به عهده کارفرما می‌باشد. انجام این هم نیز برای کارفرما هزینه‌بردار است و کارفرما ترجیح می‌دهد بدون انجام این مهم از نیروی کار به سایت ارزان خارجی با حداکثر شدت استثمار استفاده کند. استفاده از نیروی کار ارزان با حداکثر ساعات کاری و بدون ارائه خدماتی از قبیل بیمه و امنیت محیط کار سود سرشار و هنگفتی را نصیب کارفرمایان در ترکیه خواهد نمود. این در حالی است که هم کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان و هم دولت ترکیه و هم اتحادیه اروپا ناظر چنین بهره کشی غیر انسانی از پناهندگان و پناهجویان در ترکیه هستند. به گزاف نیست اگر بگوییم اتحادیه اروپا و دولت ترکیه دست کارفرمایان و سرمایه داران ترکیه را در ایجاد بازار بردگان خارجی کاملاً باز گذاشته‌اند.
پناهندگان و پناهجویان مقیم ترکیه و راهکارهای آنها برای خروج از وضعیت بلاتکلیفی
در حالی که کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان شانه از زیر بار مسئولیت پناهجویان و پناهندگان خالی نموده است و در حالی که اداره مهاجرت ترکیه نیز مستقیماً تحت‌تأثیر سیاستهای استفاده ابزاری دولت از خیل عظیم پناهندگان در ترکیه برای باج خواه‌ی از اتحادیه اروپا و همچنین استفاده از این نیروی کار ارزان و استثمار آنها است، پناهندگان و پناهجویان ساکن ترکیه بدون اینکه هیچ افق روشنی را در پیش روی خود متصور ببینند در تکاپو برای یافتن راهی برای خروج از وضعیتی هستند که به‌طرف آن سوق داده‌شده‌اند. رایج‌ترین و کم هزینه‌ترین راه پناهجویان و پناهندگان برای خروج از ترکیه و رسیدن به اروپا خروج غیر قانونی از ترکیه است که اصطلاحاً به آن «گیم » می‌گویند. گیم یا خروج غیر قانونی از ترکیه با استفاده از نقاط راهنما بر روی گوگل مپ صورت‌می‌گیرد. در تلگرام کانال‌های ارتباطی برای انجام این کار به‌وفور در دسترس است اما در نهایت مسئولیت شکست در گیم و یا به‌اصطلاح سوختن گیم با خود مسافر است و نه ادمین و راهنمایی که نقاط حرکت روی گوگل مپ را به مسافر فروخته‌است. بازار گیم برای مافیای ترکیه هم بسیار سودآور است. از صف تاکسی‌های سر مرز ترکیه – یونان گرفته که با نرخ بسیار زیاد مسافر به سر مرز می‌برند و با بهای بسیار بیشتری مسافرین دیپورت شده از یونان را به استانبول می‌آورند. استانبول مملو از پناهجویان و پناهندگان و مهاجرینی است که در انتظار گیم و انداخت به آن سوی مرز هستند. مسافرخانه‌ها و هتل‌ها و منازل محلات آکسارای، تقسیم و…. انباشته از چنین انسان‌هایی است که بعضاً تا ده بار گیم سوخته داشته‌اند و هست و نیست‌شان را در این قمار باخته‌اند و بازهم امیدوارند که بار بعد انداخت و یا گیم موفقی داشته‌باشند. در این راه بارها دستگیر شده‌اند، مورد ضرب و شتم پلیس و مزدوران یونانی (مزدوران یونانی عبارت است از پناهجویان ردی در یونان که در قبال همکاری با پلیس یونان و ضرب و شتم عابرین غیر مجاز در مرز و غارت اموال آنها و دیپورت پناهندگان به آنها پناهندگی یونان اهدا می‌شود و شامل ملیت‌های مختلف ایرانی، افغان، پاکستانی و بنگلادشی و…. می‌شوند) قرار گرفته‌اند، مورد اهانت قرار گرفته‌اند، به بدترین شیوه ممکن تحقیر گشته‌اند. اما هنوز به‌امید موفقیت در انداخت و یا گیم بعدی هستند، چرا که فکر کردن به راه بازگشت و ماندن در ترکیه برایشان به‌نوعی کابوس است.
حمید رضا