سایت فدائی، ارگان رسمی سازمان اتحاد فدائیان کمونیست
تاریخ و آگاهی طبقاتی؛ نگاهی به اثر لوکاچ و ترجمه محمدجعفر پوینده | معرفی کتاب
کتاب تاریخ و آگاهی طبقاتی نوشته‌ی جورج لوکاچ (Georg Lukács)، فیلسوف مارکسیست مجارستانی، از آثار بنیادین در سنت مارکسیسم است که تأثیر شگرفی بر تحول اندیشه‌ی چپ در قرن بیستم داشته است. این کتاب که مجموعه‌ای از مقالات نظری لوکاچ در دهه‌ی ۱۹۲۰ است، به بررسی دیالکتیک مارکسیستی، نقد ایدئولوژی بورژوایی، و نقش پرولتاریا به عنوان سوژه‌ی تاریخ می‌پردازد. نسخه‌ی فارسی این اثر با عنوان «تاریخ و آگاهی طبقاتی» توسط محمدجعفر پوینده، مترجم، نویسنده و جامعه‌شناس برجسته‌ی ایرانی ترجمه شده که خود از روشنفکران متعهد و عضو فعال کانون نویسندگان ایران بود و در جریان قتل‌های زنجیره‌ای به دست عوامل وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی ایران ترور شد.
لوکاچ در تاریخ و آگاهی طبقاتی بر خلاف بسیاری از مارکسیست‌های ارتدوکس زمان خود، بر دیالکتیک هگلی و مفهوم آگاهی تاریخی پرولتاریا تأکید دارد. او معتقد است که طبقه‌ی کارگر نه تنها یک طبقه‌ی اقتصادی، بلکه سوژه‌ی آگاه تاریخ است؛ تنها طبقه‌ای که با آگاهی از موقعیت خود در ساختار سرمایه‌داری، می‌تواند مسیر تاریخ را دگرگون سازد. در این اثر، لوکاچ مفاهیمی مانند «شیء‌واره‌گی »(reification) را با دقت شرح می‌دهد؛ یعنی چگونگی تبدیل روابط انسانی به روابط میان اشیاء در نظام سرمایه‌داری، که آگاهی انسان‌ها را از وضعیت واقعی‌شان مخدوش می‌سازد.
کتاب همچنین تلاش می‌کند نشان دهد چگونه سرمایه‌داری آگاهی انسان‌ها را به ابزارهای منفعل بدل می‌سازد، و تنها از رهگذر مبارزه‌ی طبقاتی و سازمان‌یافتگی پرولتاریا است که می‌توان به آگاهی رهایی‌بخش دست یافت.
ترجمه‌ی این اثر به فارسی توسط محمدجعفر پوینده از وجوه مهم تأثیرگذاری این کتاب بر روشنفکری چپ در ایران است. پوینده نه تنها مترجمی توانا بود، بلکه خود از متفکرانی بود که با نگاه انتقادی به جامعه‌ی ایران، خواهان پیوندی جدی میان اندیشه‌ی چپ، آزادی‌خواهی، و دموکراسی بود. او با انتخاب و ترجمه‌ی آثاری چون اثر لوکاچ، تلاش کرد تا امکان شکل‌گیری یک آگاهی طبقاتی و روشنفکرانه در جامعه‌ی استبدادزده‌ی ایران را فراهم کند.
پوینده با نثری روشن، دقیق، و در عین‌حال وفادار به زبان علمی و فلسفی نویسنده، ترجمه‌ای ارائه می‌دهد که مخاطب را هم با اندیشه‌ی لوکاچ آشنا می‌کند و هم آن را در افق روشنفکری ایرانی قابل استفاده می‌سازد.
پوینده در کنار فعالیت‌های فرهنگی و علمی، از اعضای فعال کانون نویسندگان ایران بود و همواره از آزادی بیان، عدالت اجتماعی، و برابری دفاع می‌کرد. فعالیت‌های او در زمینه‌ی ترجمه، نگارش، و نقد اجتماعی، بخشی از میراث مبارزاتی روشنفکری رهایی‌بخش در ایران است. نام او نه فقط با ترجمه‌ی این کتاب، بلکه با مقاومت در برابر سانسور، سرکوب و ارتجاع گره خورده است. قتل او در آذر ۱۳۷۷ نشانه‌ای تلخ از تلاقی اندیشه و قدرت است؛ جایی که طبقه حاکم نمی‌تواند تحمل کند که صدای روشنفکران متعهد به گوش مردم برسد.
کتاب تاریخ و آگاهی طبقاتی یکی از مهم‌ترین آثار در درک عمیق‌تر از مارکسیسم و نقد سرمایه‌داری از منظر آگاهی و سوژگی پرولتاریاست. ترجمه‌ی این اثر توسط محمدجعفر پوینده، آن را به گنجینه‌ی فکری چپ ایران افزود و امکان گفت‌وگویی فلسفی‌ـ‌سیاسی با تجربه‌ی جهانی اندیشه‌ی رهایی‌بخش را فراهم کرد. پوینده نه تنها مترجم این اثر، که خود نماد روشنفکری مقاوم و ایستاده در برابر بیداد بود. یاد او با هر بار خواندن این کتاب دوباره زنده می‌شود.
در پایان، از شما خوانندگان گرامی دعوت می‌کنیم که دیدگاه‌ها، نقدها و برداشت‌های خود را درباره‌ی این کتاب و موضوع مرکزی آن یعنی پیوند میان تاریخ، آگاهی طبقاتی، و مبارزه‌ی پرولتاریا ، با ما و دیگر خوانندگان در میان بگذارید. از تجربه‌ی خواندنتان برای ما بنویسید.
صدای فدائی
