سایت فدائی، ارگان رسمی سازمان اتحاد فدائیان کمونیست
«خانهای که نیست»: بازخوانی انگلس و ریشههای بحران مسکن
کتاب «در مورد مسئلهٔ مسکن» نوشتهٔ فریدریش انگلس
برگردان: مهدی خانبابا تهرانی
در روزگار ما، مسئلهٔ مسکن به یکی از بحرانیترین جلوههای ستم طبقاتی بدل شده است؛ بهویژه در جوامعی چو ایران که مناسبات سرمایهداری ، همراه با فساد گسترده و سوداگری افسارگسیخته در بازار زمین و مستغلات، وضعیت زندگی طبقات فرودست را بهشدت تیره کرده است. در شهرهای بزرگ، خانوارهای کارگری ناچارند بخش عمدهای از درآمد خود را صرف اجارهبهای مسکنهای کوچک و فرسوده در حاشیههای متورمشده کنند، در حالیکه در مناطق مرکزی و شمال شهر، برجها و خانههای لوکسِ خالی از سکنه با هدف حفظ ارزش سرمایه یا سوداگری به حال خود رها شدهاند. در این میان، آنچه با عنوان «بورژوازی مستغلات» شناخته میشود، نهتنها در هارترین شکلِ سرمایهداری شهری سهیم است، بلکه با نفوذ در نهادهای تصمیمگیر و قانونگذار، نقشی کلیدی در جهتدهی به سیاستهای شهری و مسکن ایفا میکند.
در چنین شرایطی، بازخوانی کتاب «در مورد مسئلهٔ مسکن» از فریدریش انگلس، نه صرفاً به مثابهٔ مروری بر یک اثر کلاسیک مارکسیستی، بلکه به عنوان راهی برای درک ریشههای ساختاری این بحران از منظر مبارزهٔ طبقاتی ضروری است. انگلس در این نوشته، که در اواخر سدهٔ نوزدهم نگاشته شده، با نقد دیدگاههای اصلاحطلبانه و خیریهگرایانه نسبت به فقر و کمبود مسکن، نشان میدهد که مشکل مسکن نه یک ناهنجاری تصادفی، بلکه بخشی جداییناپذیر از منطق نظام سرمایهداری است. او بهویژه بر آنچه «رانت شهری» و سودای تصاحب زمین به مثابه ابزار سود مینامد، تأکید دارد، و با تحلیل تجربی از وضعیت مسکن در آلمان آن روزگار، بنیانهای نظری نقد رادیکال بر سرمایهداری مستغلاتی را پی میافکند.
در جهانی که خانه داشتن به رؤیایی دوردست برای میلیونها انسان بدل شده و هر وجب زمین به ابزار سود و سرمایهافزایی برای اقلیتی ثروتمند تبدیل شده، بازخوانی انگلس نه یک تمرین نظری، بلکه ضرورتی برای فهم موقعیتمان است.
اگر دغدغهتان فهم ریشههای بحران مسکن، چه از منظر عدالت اجتماعی، چه از تجربه زیسته در شهرهای پرهیاهو و نابرابر است، خواندن این کتاب را از دست ندهید. انگلس با زبانی روشن و تحلیلی رادیکال، ما را به تأملی عمیق برمیانگیزد: اینکه چرا خانه نداشتن نه یک بدشانسی فردی، بلکه نتیجهی ساختاری ناعادلانه است.
این کتاب با ترجمهٔ مهدی خانبابا تهرانی، نهتنها برای کنشگران و تحلیلگران عرصهٔ شهری و مسکن، بلکه برای هر کسی که در پی فهم مناسبات نابرابر اقتصادی و طبقاتی در بطن زندگی روزمره است، منبعی حیاتی بهشمار میرود. در جهانی که شهرها به میدانهای نبرد طبقاتی بدل شدهاند و حق برخورداری از سرپناه به امری لوکس برای اکثریت مردم تبدیل گشته، انگلس همچنان سخن امروز را میگوید. پیشنهاد میکنیم این کتاب را بخوانید، و اگر تجربهای در این زمینه دارید ـ چه از دل رنج اجارهنشینی، چه از مشاهدات شهری یا دغدغههای مطالعاتی، آن را با ما و دیگر خوانندگان سایت در میان بگذارید.