از خطا نمی‌ترسیم؛ آن‌که می‌جنگد، می‌آموزد

درنگی بر آموزه لنین و ضرورت بازنگری انتقادی به تجربه‌های مبارزاتی

»تنها آنکه هیچ کاری نمی‌کند هیچگاه اشتباه نمی‌کند و شکست نمی‌خورد«؛ این جمله کوتاه اما بنیادین از لنین نه صرفاً یک گفته اخلاقی، بلکه ریشه در درکی ماتریالیستی از تاریخ و سیاست دارد. او به‌روشنی می‌پذیرد که در مسیر مبارزه طبقاتی، خطا اجتناب‌ناپذیر است، اما نپذیرفتن خطا و ناتوانی در تحلیلِ آن، فاجعه است.

لنین، در پیوندی مستقیم با مفهوم ماتریالیسم مبارز، ما را به درکی دیالکتیکی از روندهای انقلابی فرا می‌خواند. به باور او، مبارزه انقلابی، به‌ویژه در کشورهای »عقب‌مانده« که به میدان جنگ‌های امپریالیستی کشیده شده‌اند، نمی‌تواند بدون شکست، خطا، اشتباه محاسباتی یا حتی انحراف‌های گاه و بی‌گاه پیش برود. آنچه اما سرنوشت انقلاب را رقم می‌زند، نه وقوع یا عدم وقوع اشتباه، بلکه شیوه مواجهه با آن است.

در دوران معاصر، خلق‌های بسیاری با توسل به آرمان رهایی و در برابر چنگال امپریالیسم، به مبارزه برخاسته‌اند. از آمریکای لاتین تا آسیا، از جهان عرب تا آفریقا، و حتی در دل اروپا. اما بسیاری از این جنبش‌ها یا به مسیرهای اقتدارگرایانه لغزیده‌اند، یا در بازی‌های ژئوپولیتیکی قدرت‌های بزرگ حل شده‌اند. امروز بازنگری به آن تجربه‌ها، نه از سر حسرت و نه با تبرئه، بلکه با سلاح نقد باید انجام گیرد.

اما نقد از منظر لنینی چیست؟ او نقد را نه در قالب موعظه‌گری روشنفکرانه، بلکه به‌عنوان ابزاری برای بازسازی نیروهای انقلابی و تصحیح مسیر جنبش‌ها می‌فهمد. در همین راستا، وظیفه ما در عصر حاضر، به‌ویژه در مواجهه با بحران‌هایی چون جنگ، فقر، مهاجرت، اقتدارگرایی و ایدئولوژی‌های سرکوب‌گر، آن است که اشتباهات تاریخی جنبش‌های رهایی‌بخش را درک کنیم، از آن‌ها بیاموزیم، و اجازه ندهیم فراموشی یا تحریف تاریخ، نسل جدید مبارزان را بی‌سلاح و بی‌پشتوانه کند.

در ایرانِ امروز نیز، چپ انقلابی اگر بخواهد نقش تاریخی خود را ایفا کند، راهی جز بازنگری انتقادی به تجربه‌های پیشین ندارد؛ از چریک‌فدایی تا حزب توده، از انقلاب ۵۷ تا اعتراضات کارگری امروز. هیچ تجربه‌ای مقدس نیست، و هیچ گذشته‌ای مصون از نقد نیست. بازگشت به لنین، بازگشت به صداقت در نقد و شجاعت در تصحیح مسیر است؛ نه تکرار قالب‌های کهنه یا اسطوره‌سازی از گذشته.

ماتریالیسم مبارز، آن‌گونه که لنین بدان باور داشت، یعنی نگاه کردن به واقعیت آنگونه که هست، با تمام تناقضات و شکست‌هایش، و جنگیدن برای تغییر آن. و این، بدون پذیرش اشتباه و تلاش برای رفع آن، ممکن نیست.

صدای فدائی