درباره «سوسیالسم» در کوبا

در یک مقاله با عنوان « دموکراسی پایه در کوبا» نوشتهُ       و  Simone Garnet

Varlex    Gregoire  منتشرشده در نشریه لوموند دیپلماتیک ( به زبان آلمانی) مورخ ژوئن 2019 درباره مشخصات قانون اساسی جدید کوبا (مصوب فوریه 2019) درمقایسه با قانون اساسی قدیمی این کشور مصوب 1976 سخن گفته شده است. در این ارتباط من  به مسئله سوسیالیسم در کوبا بشرح زیر می پردازم:

از مقاله مزبور استنباط های ذیل نتیجه میشود :

در این کشور ازنظر حکومت و همچنین مردم مقوله «سوسیالیستی» معمولاً به این معناست که فعالیت شرکت های کوچک خصوصی (در حدود معین خواسته شده) اجازه داده نشود و مقوله «کمونیستی» به این مفهوم یا لااقل از جهتی  به این مفهوم است که چنین شرکت ها اصلاً اجازه فعالیت نداشته باشند. و بنابراین «کاپیتالیسم» فقط به معنای نظام متشکل از سرمایه داران خصوصی است که در آن بهره کشی صریح و ساده از کارگران و افراد معین دیگر توسط این سرمایه داران وجود نداشته باشد.

در این کشور از زمان تصویب قانون قدیمی 1976 تا زمان حاضر( پس از تصویب قانون اساسی جدید در فوریه 2019 ) فعالیت شرکت های خصوصی مزبور و سرمایه گذاری از خارجه و و خرید خانه توسط خارجیان مجاز و آزاد شده است.

و پس از تصویب قانون اساسی جدید هم مانند سابق فقدان دموکراسی و آزادی های سیاسی و فردی ادامه دارد.

اما بنابر تئوری من بطور اختصار: سوسیالیسم در قلمروی اقتصادی ازیکسو عبارتست از نظامی که کاملاً فاقد اشکال مختلف مالکیت بورژوایی بر وسائل تولید و مبادله و وسایل معیشت، فاقد سیستم کارمزدی و دارای مالکیت سوسیالیستی بر کلیه وسایل مزبور است و از سوی دیگر عبارتست از روند تاریخی بالنسبه مداوم پایان دادن کامل به بقایای طبقات اجتماعی در حیطه مناسبات اقتصادی سوسیالیستی موجود در راستای حصول به روابط اقتصادی کمونیستی است[2]. سوسیالیسم در حوزه روساخت اجتماعی و سیستم آموزشی و فرهنگ معنوی از یکسو بمعنای حکومت دموکراتیک شورایی کارگری واقعی و حاکمیت سیستم آموزشی سوسیالیستی و فرهنگ معنوی سوسیالیستی بمعنای واقعی و از سوی دیگر بمفهوم فرایند تاریخی بالنسبه مداوم پایان دادن کامل به حکومت کارگری و هر نوع حکومت و امور سیاسی(و طبعاً متعلقات آنها چون امور قضایی و نظامی و پلیسی) و همچنین هرنوع بقایای بورژوایی و طبقاتی در سیستم آموزشی و در فرهنگ معنوی در راستای رسیدن به کمونیسم در این حوزه ها ست. سوسیالیسم در حیطه های روابط انسان با طبیعت از یکسو عبارتست از به حداقل رساندن ستم انسان بر حیوانات و تخریب محیط زیست توسط انسان و آسیب پذیری انسان در قبال فجایع طبیعی، و از سوی دیگر عبارتست از فرایند تاریخی نسبتاً مداوم پایان دادن کامل به  بقایای هر سه جزء مذکور مناسبات انسان با مولفه های طبیعت  در جهت رسیدن به کمونیسم در این زمینه. سوسیالیسم در همه این حیطه ها باید حتی الامکان هرچه زودتر پس از پیروزی انقلاب سوسیالیستی برپا و برقرارگردد. کمونیسم ، همانطور که بطور ضمنی تاکنون بیان شد، جامعه ای است کاملاً بدون طبقات اجتماعی و بدون تضادهای اجتماعی و لذا بدون دولت و امور سیاسی و بدون هرگونه نا انسانیت در کلیه قلمروی زندگی انسانها؛ بنابراین چنین جامعه ای در شکل کامل خود تنها در مقیاس کامل جهانی و بدون هیچگونه مرزهای ملیتی میتواند بوجود آید. اینها هستند مفاهیم راستین، مفاهیم تکامل یافته مدرنِ واقعاً پرولتاریایی و علمی سوسیالیسم و کمونیسم.

اینک بطوراختصار بشرح زیر نظام اجتماعی کوبا را با سوسیالیسم و کمونیسم ، بشرحی که بیان شد، مورد مقایسه قرارمیدهم :

در کوبا حکومت واقعاً دموکراتیک شورایی کارگری وجودندارد یعنی جامعه توسط شوراهایی اداره نمیشود که متشکل از نمایندگان واقعی مردم باشند و این نمایندگان را نیز مردم بتوانند در هر زمان  خلع نمایند ؛ پس جامعه به شیوه ای واقعاً دموکراتیک اداره و رهبری نمیشود بلکه  به شیوه ای بوروکرتیک توسط بوروکرات ها که در رأس حکومت قراردارند. البته انتخاباتی که مردم در آن شرکت دارند صورت میگیرد ولی مانند انتخابات معمول در کشورهای سرمایه داری. در سوسیالیسم آزادی های اجتماعی و فردی عمیق وسیع وجود دارد اما در کوبا اساساً چنین نیست. و فرایند بالنسبه پیوسته امحاء دولت و امور سیاسی  در راستای حصول به کمونیسم در این زمینه اصلاً وجود ندارد.

اشکال «عمومی» مالکیت بر وسایل اقتصادی و و سایل معیشت ، به دلیل حقایق مذکور، خصلت اجتماعی سوسیالیستی ندارند بلکه بر نوعی مالکیت دولتی تحت کنترل و رهبری بوروکرت های بزرگ مزبور دلالت دارند، کسانی که به این علت و بخاطر وجود سیستم کارمزدی- که ذیلاً مورد توجه قرار خواهد گرفت- یک بورژوازی بوروکرات را تشکیل میدهند. وسایل اقتصادی و معیشتی مزبور به نحوی واقعاً دموکراتیک و طبق نظر و خواست واقعی  کارگران و کارمندان مربوطه در موسسات مربوطه و در موارد معینی طبق نظر واقعی توده های عموم مردم ( طبقه کارگر و گروههای تحتانی اقشار میانی در کشور) و توسط نمایندگان این افراد یا این مردم کنترل و هدایت نمیشود و جهات کاربرد آنها مثلاً در راستای پایان دادن به تقسیم کار طبقاتی موجود تعیین نمیشود.

سیستم کارمزدی وجود دارد : اینطور فهمیده میشود که هر کس بطورنسبی نه بطور آزادانه برطبق توانایی اش میتواند کارمولد و کار انجام دهد؛ ازاین لحاظ اشکالی از اجبار نسبتاً شدید و بهره کشی از کارگران ، از انسانها وجوددارد؛ مالکیت بر وسایل اقتصادی و اقتصاد اجتماعی سوسیالیستی نیستند و روند مداوم تکامل این مالکیت و این اقتصاد به کمونیسم اصلاً وجود ندارد، و بنابراین آن بخش از اررزش تولید شده توسط کارکنان که برای توسعه وسایل اقتصادی و تأمین زندگی  مقامات بالا صرف میشود نوعی اضافه ارزش محسوب میگردد. لذا اصل سوسیالیستی توزیع کار و و سایل مصرفی میان انسانها یعنی « از هرکس حسب توانایی اش، به هر کس بر حسب کارش» بمعنای واقعی اصلاً اجرا نمیشود. اما بنظر میاید که شدت استثمار نسبتاً کم است.

و همانگونه که اشاره شد اصلاً فرایند مداوم تکامل نظام اقتصادی و بخصوص تقسیم کار (ادغام کارفکری و کار جسمی در سطح هر فرد، امحاء سلسله مراتب شغلی و پایان دادن به اسارت فرد توسط حرفه اش) و اصل فوق الذکر به اصل « از هرکس بر حسب توانایی اش، به هر کس بر حسب نیازش» وجود نداردد. بدین معنا که اصلاً و بهیچوجه روند تکامل نظام اقتصادی به نظام کمونیستی موجودیت ندارد.

بنظر میرسد که اصلاً یا حداقل بطورکافی سیستم آموزشی و فرهنگ معنوی سوسیالیستی بمعنای واقعی برقرار نیست. و اصلاً فرایند پیوسته تکامل این سیستم و این فرهنگ بسوی سیستم و فرهنگ کمونیستی وجودندارد.

اصلا روابط سوسیالیستی  انسانها با طبیعت یعنی حداقل ممکن بودن ستم انسان بر حیوانات و تخریب محیط زیست توسط انسان و  آسیب پذیری انسان دربرابر فجایع طبیعی غایب است.  و اصلاً و بهیچوجه روند مداوم پایان دادن کامل  به بقایای جنبه های ناانسانی در این سه حوزه روابط با طبیعت موجودیتی ندارد.

مجاز بودن فعالیت شرکت های خصوصی فوق الذکر و سرمایه گذاری توسط خارجیان و غیره، با توجه به این واقعیت که این رژیم دهها سال است که برقرار و تثبیت شده است، دلالت بر وجود جنبه بورژوایی اگرچه نه چندان بزرگ دیگر اقتصاد کوبا مینماید.

با درنظرگرفتن مجموع آنچه تا بحال گفته شد، معلوم میشود که نظام اجتماعی کوبا قطعاً نه یک نظام سوسیالیستی(وبطریق اولی نه کمونیستی!!) بلکه یک نوع نظام ازجهاتی تعدیل یافته کاپیتالیستی است. البته بعضی رفورم هایی مانند آموزش رایگان و بهداشت رایگان که بطورویژه در نظام حاکم صورت گرفته است این نظام را برای مردم بطور نسبی راحت تر و قابل تحمل تر کرده است.

متأسفانه بررسی علل پیدایش کوبای کنونی در اینجا برای من مقدور نیست

حمید پویا

                                                                                          20 ژوئیه 2019

1- این نوشته ترجمه مقاله ای با همین عنوان بزبان آلمانی نوشته حمید پویا با تاریخ 20 ژوئیه 2019 میباشد. برگردان به فارسی توسط خودم انجام گرفته است و در ضمن آن  گاهی واژه ای خارج از ترجمه به متن اضافه کرده ام .  حمید پویا،  23 ژانویه 2020.

2- گذشته از شکل اصلی اقتصاد سوسیالیتی ممکن است یک یا چند شکل فرعی این اقتصاد نیز وجود داشته باشد که پس از مدتی در شکل اصلی ادغام میگردد. این اشکال فرعی از واحدهای اقتصادی بسیار کوچک تشکیل میگردد که که متعلق به کسانی هستند که سابقاً در جامعه سرمایه داری پیشین استثمارگرنبوده اند و تاحدودی متحد طبقه کارگر در انقلاب سوسیالیستی بوده اند.